Teneke – Yaşar Kemal
| Tür: | Roman |
| Yazar: | Yaşar Kemal |
| Yayınlanma Tarihi: | 1955 |
| Yayınevi: | Yapı Kredi Yayınları |
Karakterler
Kaymakam (Fikret Irmaklı): Yeni mezun olan bir kaymakamdır. İstanbul’da büyümüş kültürlü bir gençtir. Romanda maşa olarak kullanılmak istenen kaymakamdır. Ancak zenginlere ve köylüye zulmeden her gruba savaş açarak direnmeye çalışır ve bu netice sonunda köyden sürülür.
Resul Efendi: Resul Efendi, üç aydır kaymakamı olmayan bir kasabanın kaymakam yardımcılığına atanır. Dürüst, çalışkan, sadık bir kişi olan Resul Efendi, otuz yıllık memurdur. Resul Efendi, kasabanın bir üyesidir. Bu yüzden şehirdeki insanları yakından tanıyor ve dönen dolapların içini biliyor. Dürüst bir kişiliğe sahip olduğu için dileklerini yerine getirmiyor.
Kürt Memed Ali: Köy halkının direnişini temsil eden bir diğer kişi de Kürt Meded Ali’dir.
Zeyno Karı: Köy halkını örgütleyerek tek bir çatı altında toplayan kadındır. Cesur bir doğaya sahiptir.
Konusu
Çukurova’dan kasabaya gelen bir kaymakamın yaşadığı zorlukları anlatan romanımız ayrıca Kaymakamın ağalara, zenginlere ve kolluk kuvvetlerine karşı verdiği mücadeleyi de ele almaktadır.
Teneke Özeti
Yaşar Kemal bu eseri 1954 yılında yazmıştır. Çukurova’daki olayların etkileri olaylar zincirinden görülebilir. Romanda görünen amacı emeklilik dönemini doldurmak olan kasabanın boş kaymakamlığına atanan baş karakterlerden olan Resul Efendi atanmıştır. Başı çeltik ağaları yüzünden fen halde ağırır. Çeltik mevsimi yaklaşırken, gerekli alan izinlerini almak isteyen ağalar, kaymakamlık koltuğunda oturan Resul Efendi’ye vekaleten baskı yapmaya çalışır. Yeni kaymakamı korkutarak ve merakla bekleyen Resul Efendi, romanın ilerleyen bölümlerinde kaymakamın yanında yer alır.
İlçeye yeni atanan 24 yaşındaki genç kaymakamın adı Fikret Irmaklı’dır. Kasabaya gelmeden önce bazı önyargıları var. Çeltik izni almak isteyen Ağalar, kaymakamlığa muhteşem bir karşılama yapar. Bu karşılama kaymakamın Anadolu insanına bakışını değiştirecek. Ancak kısa bir süre sonra ağalar onu eğlenceye götürür. Onun deneyimsizliğinden yararlanıyorlar. Mevcut çeltik yasası yerine eski yasaya göre izinler alıyorlar. Bu saatten sonra kaymakam halk arasında rüşvetçi bir hale gelir. Resul Efendi her şeyin farkındadır, kaymakamın temiz bir insan olduğunu bilir. Kaymakam tarafından aldatıldığını söyleyemez. Nitekim, cesaret edip konuştuğunuzda işler değişir. Bu sürenin ardından kaymakamın ağalara bakış açısı değişir ve yeni çeltik kanununa göre harekete geçer. Ama iş işten çoktan geçmiştir. Okçuoğlu çok önemli topraklarda çeltik iznini alır. Sazlıdere Köyü sular altında kalır. Zeyno Karısı ve eski bir haydut olan Kürt Mehmet Ali ona direnmeye kararlıdır. Refakatçileriyle birlikte 400 köylü ile kaymakamlığa gidiyorlar. Kaymakam, halkın tepkisinin etkisiyle pirinç beylerine karşı daha fazla önlem almaya başlar, Çeltik ev sahipleri sürekli olarak Ankara’ya telgraflar gönderip yalan yanlış bilgiler veriyor. Kaymakam da suları kesip, jandarmayı tarlaların başına diktirir, ancak bu memurlar da rüşvet alana memurlardır.
Bu dönemlerde kaymakam da sıtmaya yakalanır. Ankara’dan dönen Murtaza Ağa, Kars’ın Kağızman ilçesine sürgün edilir. Resul Efendi, vekaleten kaymakamlığa tekrar atanır. Çeltik toprak sahipleri savaşı kazansalar bile, o yıl önemli ölçüde acı çekmişlerdir. Kaymakam gitmeden önce Resul Efendi, “Mücadele et, sonuna kadar savaş. Resul Bey değil mi?” söyleniyor ve “Mücadele efendim” diyor. Ağalardan biri olan Murtaza, kaymakama ile alaycı bir veda hazırlar. Arabanın önünde çocuklar ellerindeki tenekeyi çalarlar. Biraz daha ileri giden araba bu kez yaşlı bir adam tarafından durdurulur, bu adam Kürt Mehmed Ali’dir ve ona dostça veda eder. Kaymakam, Ludwig van Beethoven’in 9. Senfonisini gülümsemeyle mırıldanarak yoluna devam ediyor.
Kısa Bilgiler
- Teneke 1964 sonrasında Gülriz Sururi – Engin Cezzar Tiyatrosu tarafından sahnelenmiştir.
- Yazar aynı adla uyarlanan oyunu ile 1966 yılında İlhan İskender Armağanını ve Uluslararası Nancy Tiyatro Festivali Birincilik Ödülü’nü kazanmıştır.
- Roman birçok dile çevrilirken Kürtçeye de 2006’da Aydın Orak tarafından çevrilmiştir.
Teneke – Kitap Açıklaması
Bir Anadolu kasabasında, çeltikçi ağaların yönetmeliklere karşı gelerek ektikleri çeltik sıtmaya neden olur. İdealist ve genç kaymakam tüm tecrübesizliğiyle, sıtmaya tutulan kasaba halkı adına ağalarla mücadeleye girişir. Ancak kaymakam kasabadan, ardından teneke çalınarak sürülür. Teneke idealizm ile baskın güç arasındaki mücadelenin romanıdır.
“Teneke kuruluş halindeki milli edebiyatımızın nefis bir örneği.”
